Constructies, patronen en priemwoestijnen

Voor de Nederlandse Boekengids schreef ik een artikel over drie boeken over geschiedenis van de wiskunde, de geschiedenis van kennis in het algemeen, en over de wiskunde van nu. De boeken die aan de orde komen zijn:

• David S. Richeson, Tales of Impossibility: The 2000-Year Quest to Solve the Mathematical Problems of Antiquity
• Rens Bod, Een wereld vol patronen: de geschiedenis van kennis
• Alex van den Brandhof, Priemwoestijnen: hoogtepunten uit de wiskunde van de 21e eeuw

Het artikel staat helemaal online en is hier te lezen.

Marijke Schermer: Mensen in de zon

Marijke Schermer stond de laatste tijd in de belangstelling met haar nieuwste boek, Liefde, als dat het is, dat op de shortlist staat voor de Libris Literatuurprijs 2020. Maar toen ik haar boeken een beetje bekeek op Goodreads en zag dat in haar debuutroman Mensen in de zon een van de personages een vrouwelijke wiskundige is, besloot ik eerst dat boek te gaan lezen.

Het boek gaat over een uit elkaar gevallen vriendengroep. Ze waren close in hun studententijd, toen ze wekelijks bij IJsbrand, een wat oudere man, en zijn vriend gingen eten met elkaar. Ze waren veelbelovend: Clara als wiskundige, Leo als pianist, Max als kunstschilder, Stella als kunstenaar en Vik als schrijver. Na een tragische gebeurtenis is de groep uit elkaar gevallen.

Nu is het vele jaren later en is er van die beloftes een deel uitgekomen en een deel ook niet. Plotseling krijgen ze allemaal een telefoontje van IJsbrand, die hen allemaal uitnodigt voor een reünie, die hij liever “reconstructie” noemt. Dat pedante karakteriseert de groep en hun bijeenkomsten wel: ze hadden het over kunst, filosofie, literatuur, boden tegen elkaar op in scherpte, citaten en gelezen boeken.

Margot Lee Shetterly: Hidden figures

Dit boek vertelt het verhaal van de zwarte vrouwen die als “computers” werkten voor de NASA, en haar voorganger NACA. Het volgt de organisatie en de levens van een paar van die vrouwen en mensen om hen heen, in de periode van WO II tot de maanlanding. Een tijd waarin segregatie de normale gang van zaken was: er waren aparte scholen en universiteiten voor zwarte mensen, verschillende plekken in bussen, gescheiden verenigingen en horeca en vrije tijd, en de enkeling die de kans had om een goede opleiding af te ronden kwam uiteindelijk meestal in het onderwijs terecht.

Maar in WO II ontstond bij de NACA zo’n grote behoefte aan personeel dat goed berekeningen uit kon voeren dat men actief ging werven, juist ook onder zwarte mensen met een opleiding in de wis- of natuurkunde. Ze werden bij elkaar gezet in kantoren en kregen hun opdrachten van de ingenieurs uit de andere onderdelen van de organisatie. De NACA was in die tijd bezig met het ontwikkelen van vliegtuigen: wat voor vorm moet een vleugel hebben, welk materiaal, enzovoorts. Op het terrein in Langley (Virginia) stonden windtunnels waar experimenten in gedaan werden die weer allerlei data opleverden waarmee verder gerekend kon worden.

Catherine Chung: The tenth muse

Toen ik over dit boek las was ik meteen nieuwsgierig: het gaat over een Chinees-Amerikaanse vrouwelijke wiskundige, Katherine, en haar geschiedenis. Inmiddels is Katherine al behoorlijk op leeftijd, maar het grootste deel van het boek gaat over haar jeugd, studie en prille carrière.

Katherine groeit op in het Amerika van de jaren ’50 en ze voelt zich op meerdere manieren anders: ze is half Chinees en daar wordt ze regelmatig mee geconfronteerd, en ze is een slim meisje, en ook daarmee loopt ze tegen problemen aan. Haar juf vindt haar te bijdehand als ze dingen snel oplost. Maar Katherines vader stimuleert haar juist, hij bouwt een radio met haar en in een periode waarin ze somber is geeft hij haar een telescoop. Maar hij blijft haar waarschuwen dat het voor een meisje bijna onmogelijk zal zijn een echte baan te vinden in die riching.

Haar vader is heel belangrijk, zeker nadat haar moeder het gezin verlaten heeft. Maar langzaam (nou ja, schoksgewijs is een beter woord) komt Katherine er achter dat haar achtergrond toch behoorlijk anders in elkaar zit dan ze altijd gedacht heeft.

Alex van den Brandhof: Priemwoestijnen

Deze recensie verscheen in het nieuwste nummer van Pythagoras (jaargang 58 nr. 5, april 2019).

Als lezer van Pythagoras zal de naam van deze auteur je wel bekend voorkomen: Alex van den Brandhof was jarenlang redactielid en eindredacteur van dit tijdschrift. Ook schrijft hij artikelen over wiskunde in de NRC en geeft hij wiskunde op een middelbare school in Bazel.

Zijn nieuwe boek, met als ondertitel “Hoogtepunten uit de wiskunde van de 21e eeuw”, heeft een origineel format. Waar veel populair-wetenschappelijke boeken over oude wiskunde gaan – omdat die vaak al moeilijk genoeg is – brengt Alex in dit boek juist de allernieuwste wiskunde onder de aandacht. Dat doet hij door voor elk jaar van deze eeuw (2001 tot en met 2017) een belangrijk resultaat uit dat jaar te bespreken.

De wiskunde is tegenwoordig zo’n groot en abstract vakgebied dat een afgestudeerd wiskundige uit het ene vakgebied een resultaat in een ander vakgebied meestal niet of nauwelijks kan begrijpen. Zelfs de begrippen die gebruikt worden zijn vaak al zo complex dat er een jarenlange studie nodig is om te snappen waar het over gaat. Dat geldt niet voor de resultaten die Alex hier beschrijft: het is wel echt ingewikkelde wiskunde, maar de kern van waar het over gaat is ook zonder die jarenlange specialisatie wel enigszins te begrijpen.

Ype & Ionica: De verrassende verjaardagen

Een totaal bevooroordeeld stukje is dit, want ik ben bevriend met Ionica. Samen met Ionica vormde ik jaren geleden de Wiskundemeisjes. We schreven een blog, columns en een boek waarin we wiskunde toegankelijk probeerden te maken voor een breed publiek. In die tijd werkten we op dezelfde plek tussen een heleboel wiskundigen, dus we zaten de hele dag middenin de wiskundige grapjes en de wiskundige manier van kijken naar de wereld.

Ype maakt al jaren autobiografische fotostrips op zijn site. Ook maakt hij o.a. de fotostrip 3Hoog voor universiteitsblad DUB.

Gerardo Soto y Koelemeijer: Wie is er bang voor wiskunde?

Geen enkele boekbespreking is objectief, maar deze nog minder dan de meeste andere, want ik ken Gerardo goed, deel zijn vak en in veel opzichten ook zijn visie op wiskunde en onderwijs. Ik heb in dit boek dan ook zelf niet zoveel nieuws gelezen. Maar voor mensen die wiskunde zien als een vak dat je óf kunt, óf niet kunt, die denken dat wiskunde niet voor hen is omdat ze geen genie zijn, juist voor die mensen is dit boek bedoeld.

Het boek bestaat uit vier delen, elk over een ander thema. Het eerste essay heeft het boek zijn titel bezorgd: dat gaat over wiskundeangst. Wiskundeangst is een bestaand, want meetbaar, fenomeen. Mensen met wiskundeangst ervaren angst, pijn, vóór het moeten uitvoeren van een wiskundetaak. Daardoor raakt hun werkgeheugen bezet door angstgevoelens en daardoor kunnen ze die taak alleen nog maar minder goed uitvoeren. In dit deel legt Gerardo uit hoe wiskundeangst kan ontstaan en welke interventies goed of juist minder goed zijn tegen wiskundeangst. Interessant is dat duidelijk wordt dat het optreden van wiskundeangst niet te maken heeft met hoeveel talent iemand heeft voor wiskunde, ook iemand die goed in wiskunde is kan wiskundeangst ervaren.

Nova Jacobs: The last equation of Isaac Severy

Een roman over de mysterieuze dood van een wiskundige, zijn geadopteerde kleindochter die een boekhandel runt en een zoektocht naar wat er gebeurd is aan de hand van een raadselachtige brief: als ik dat lees op de achterflap van een boek word ik toch even sceptisch. Klinkt leuk, maar is het niet te cliché?

Dan is voor mij de doorslaggevende factor uiteindelijk niet of het verhaal al dan niet heel origineel is, maar voornamelijk hoe het boek geschreven is en of de personages overtuigend worden neergezet. En hoe er over wiskunde gesproken wordt, natuurlijk.

Catherine Shaw: The library paradox

Afgelopen vrijdag sprak Leila Schneps op de Nationale Wiskunde Dagen, een grote conferentie voor wiskundeleraren. Daar vertelde ze over haar boek Math on Trial: How Numbers Get Used and Abused in the Courtroom, dat ze samen met haar dochter Coralie Colmez schreef. Haar lezing ging dan ook over statistiek en kansberekening in rechtszaken.

Maar Schneps schreef eerder onder het pseudoniem Catherine Shaw een serie detectives, waar ik The three-body problem al eerder van besprak. Inmiddels heb ik een tijd geleden deel 2, Flowers Stained with Moonlight, ook gelezen (maar niet besproken) en nu las ik, vanwege de conferentie, deel 3: The library paradox.

Rascha Peper: Een Spaans hondje

Jullie konden hier en hier al eerder lezen over mijn enthousiasme over Rascha Pepers boeken, en ook dit is een fijn boek!

In Een Spaans hondje volgen we drie broers. Het verhaal begint op de begrafenis van hun moeder. Victor is de oudste broer. Hij is eigenlijk in zijn vaders voetsporen getreden als architect, maar het enige ontwerp dat echt van hem alleen was en ook daadwerkelijk is uitgevoerd is een neppe ruïne op een landgoed waar niemand mag komen kijken. Hij werkt nu in het zandkastelenbedrijf van middelste broer Jasper. Victor en Jasper ergeren zich mateloos aan elkaars karakters en gedrag.